Juni 2019: Het Boxje.
Iedereen die graag fotografeert heeft ooit ergens een start gemaakt. Voor de huidige generatie zal dat het mobieltje zijn. Als een van mijn kleinkinderen de kans krijgt, snaait ze mijn camera en gaat er mee aan de gang. Het mobieltje is voor haar niet meer genoeg.
Hoe anders was dit allemaal voor mij. Het begon met de camera van mijn vader. Hij kreeg het in zijn bezit doordat hij als jong soldaat zwaargewond uit de oorlog kwam en in een Leids ziekenhuis lag. De heer Seyss-Inquart bracht de paar overlevenden van een granaatbeschieting een bezoek, prees hun moed alhoewel ze natuurlijk wel voor de verkeerde goede zaak hadden gevochten, en gaf hun een camera. Het personeel van het ziekenhuis drong er met klem op aan dit geschenk manmoedig en tegen alle gevoelens in aan te nemen, anders zouden er represailles volgen. Dus kwam mijn vader thuis met een vierkant zwart geval, een boxje geheten.
In de oorlogsjaren kon hij er niets mee beginnen omdat fotorolletjes schaars en duur waren. Na de oorlog kwamen de eerste foto’s uit het boxje in de familiealbums terecht. Kleine, rechthoekige zwart-witplaatjes, maar wel haarscherp!
Toen ik opgroeide ontdekte ik het boxje, en mocht soms een rolletje vol schieten. En als ik geen rolletje had deed ik alsof en tuurde gefascineerd door het kleine vierkante ruitje.
Later kreeg ik een tweedehandse Click 1, een eenvoudig toestel dat wel enkele mogelijkheden bood. Het kostte mijn ouders de enorme som van fl. 25,00. Het volgende toestel was een Agfa camera, die helaas een treurige dood is gestorven in een riviertje in Devon wegens uitglijden van de eigenaar. Het vakantiealbum toont na dit droevige gebeuren nog slechts ansichtkaarten, want je moet toch wat.
En nu, een aantal camera’s en vele jaren ervaring later, ben ik met groot plezier lid van Fotogroep InFocus. En gaan we als groep op stap, dan zijn we bepakt en bezakt met statieven, externe flitsers, en extra lenzen. De prachtige foto’s van het Waterloopbos hadden niet gemaakt kunnen worden met de camera van mijn vader, maar zeker ook niet zonder de liefde en aandacht voor het onderwerp die de opnames maken tot wat ze zijn.
Ik blader in het oude fotoalbum. En ik zie hoeveel liefde en aandacht ook kleine zwart-witte plaatjes kunnen weergeven.
Martha
Mei 2019: Schilderij of foto.
In de Trouw schrijft Rob Schouten over het verschil dat hij ervaart tussen het zien van schilderijen en foto’s. Deze laatste noemt hij “puncties uit de realiteit”.
Dat zet iemand die graag foto’s maakt wel even aan tot kritisch lezen! Want fotografie is natuurlijk veel meer, het is een met alle andere visuele kunstvormen vergelijkbaar fenomeen geworden.
Schouten vindt dat de schilder de werkelijkheid naar zijn hand zet, en dat daarom schilderijen op hem minder indruk maken. Maar de werkelijkheid naar zijn hand zetten doet de fotograaf ook! Schouten doet de schilder zowel als de fotograaf tekort door ze te vergelijken!
Het vergelijken van een schilderij met een foto ligt voor de hand, want of je nu een weiland met koe en decoratief hekje schildert of je maakt er een foto van, het resultaat kan op het eerste gezicht hetzelfde zijn. Je drukt af op canvas en huppetee, een knappe schilder die het op linnen ook zo goed kan. Ikea ligt vol met dergelijke fotografie. Je kunt je er geen buil aan vallen, het staat leuk boven de bank, en het kost maar een schijntje. Maar niemand zal er artistieke waarde aan toekennen!
Als je de kleur van je inrichting verandert koop je een nieuw bijpassend plaatje en belandt het vorige in de kringloop.
Als een schilder als Helmantel foto’s i.p.v. schilderijen van zijn objecten had gemaakt, was hij misschien niet zo beroemd geworden, en hoefde je niet zoveel betalen voor zijn Keulse potten. De artistieke waarde van Helmantels schilderijen zit hem in de visie en de manier waarop het beeld tot stand is gekomen.
Kijk, en dan is het leuk dat je een schilderende zoon hebt. Want om het weiland met koe en hekje op linnen te laten spreken heb je heel wat meer kleur nodig dan het palet van onze lens biedt. Van zoon heb ik geleerd dat geschilderd gras niet groen is, maar een mengeling van blauw en bruin en geel en wit. En een geschilderde koe is helemaal niet zwart-wit, maar heeft vele tinten blauw. Ook het hekje is nog een heel gedonder. Een schilder kijkt totaal anders dan een fotograaf.
En wat laat onze foto spreken? Dat is het juiste ogenblik, het moment dat spanning in de foto brengt. Het moment dat koe met staart zwaait, vogel op hekje gaat zitten, de zon krachtige schaduwen maakt en een deel van het weiland een andere kleur geeft.
En…. de fotograaf kijkt door de lens. De inkadering zal altijd het beeld bepalen.
Schilderij en foto kunnen op elkaar lijken, daarom zijn ze nog niet vergelijkbaar. Ze zullen allebei een andere, authentieke emotie oproepen, want ze zijn totaal anders tot stand gekomen.
Ik zou Rob Schouten een cursus fotograferen willen laten volgen. Dan ontdekt hij misschien de complexiteit van een goede foto, en dat hij appels met peren vergelijkt! Dat fotograferen heel wat meer is dan World Press momenten schieten. En dat een World Press foto heel wat meer is dan een punctie uit de realiteit.
Maar ik ben het helemaal eens met de conclusie van zijn artikel: “Sinds de ontdekking van de fotografie zijn we beter af”.
Want schilderen zal ik nooit leren, maar een weiland met koe fotograferen lukt me prima!
Al is het de vraag of iemand het boven de bank wil hangen.
Martha
April 2019: Het perfecte plaatje.
Mijn destijds acht-jarige zoon houdt niet van plaatjes kleuren. Stom en saai werk, vindt hij. Dus als hij uit school komt met de mededeling dat hij de hoofdprijs heeft gewonnen in een kleurwedstrijd geloof ik hem niet. Ik snap het ook niet, zegt hij, want ik heb helemaal niet binnen de lijntjes gekleurd. Kijk, zo ken ik hem weer.
Als ik de kleurplaat zie begrijp ik waarom hij heeft gewonnen. Temidden van alle grijze olifanten, knalblauwe luchten, en groene bomen herken ik onmiddellijk het werk van zoonlief. Paarse olifant met oranje stippen, uit de slurf komt iets kleurigs kronkelen, in de lucht staan twee zonnen en de bomen zitten vol met veelkleurige appeltjes.. hij heeft letterlijk en figuurlijk buiten alle lijnen gekleurd.
Alle vormen van kunst zijn omhangen met conventies. En alle grote kunstenaars hebben die op een gegeven moment aan hun artistieke laars gelapt.
Ook in de fotografie zijn er regels te over. Hoe moet een goede foto eruitzien? Onderwerp niet in het midden, horizon op eenderde, diagonale lijn, goede scherpte-diepte. Met fotoshop de ongewenste elementen wegpoetsen. En dan krijg je het perfecte plaatje.
Natuurlijk pretenderen wij als amateurfotografen niet dat we “kunst” maken. Maar het loslaten van regels kan iets heel kunstzinnigs opleveren. Wabi Sabi noemen de Japanners het. De schoonheid van het imperfecte!
De hoofdprijs van de kleurwedstrijd bestaat uit een rit door de wijk op een heuse olifant. Een angstig jongetje bovenop een grijs gevaarte, gelukkig wel in een soort mand. Soms moet je een prijs betalen voor je eigenzinnigheid. Eigen schuld, had hij maar binnen de lijntjes moeten kleuren.
In het album kijk ik naar de foto die ik heb gemaakt. Grijze olifant, blauwe lucht, groene bomen. Saai.
Martha
Februari 2019: Voetbalplaatjes.
Heeft u voetbalplaatjes, mevrouw? Daar staan ze, de kinderen, bij de uitgang van de fa. Grootgrut. Helaas voor hen spaar ik de plaatjes al voor een ander kind. Samen met hem bekijk ik het album met de foto’s van de voetballers. Keurige portretjes van jongens met als gegoten zittende shirts en met de door de nieuwste mode voorgeschreven kapsels. Behalve af en toe een glimlach is er verder geen emotie van de gezichten af te lezen.
Voetbalplaatjes!
De populariteit van de voetbalsport heeft er voor gezorgd dat veel mensen een camera gingen kopen. Het heeft de opkomst van de amateurfotografie mede doen ontstaan.
Fotografie en voetbal horen bij elkaar.
Dat weet Marjan als geen ander. Zij is fotograaf van de supportersvereniging van F.C. Groningen en lid van onze fotogroep. Marjan maakt óók voetbalplaatjes.
Prachtige foto’s van voetballers in het heetst van de strijd. Nu zijn de kapsels in de war, de kousen zakken af, de shirts hebben grasvlekken. De gezichten zijn vertrokken. De pijn van de aanvaring, het gevecht om de bal, de teleurstelling na het verlies, de blijdschap na de winst, alle emoties zijn terug te zien op de gezichten. Dit zijn geen voetbalplaatjes, dit zijn fantastische foto’s van voetballende mensen.
En mijn jongetje? Hij juicht om dat ene doelpunt, het winnende, dat in het verkeerde doel werd geschopt! Wat een uitdrukking van blijdschap op zijn gezicht! Ik wilde dat Marjan dat vast had kunnen leggen. Daar had ze zeker een heel mooie foto van gemaakt.
En die had ik dan boven de bank kunnen hangen!
Martha
Januari 2019: Oud en Nieuw.
De opdracht luidde: maak een foto met als onderwerp Oud en Nieuw. In de bijeenkomst van januari was de geur van oliebollen, kruitdamp en glühwein verdwenen. Het nieuwe jaar was al weer gewoon, maar gelukkig hadden we de foto’s nog.
In Groningen staat de Academie Minerva. Twee hier opgeleide fotografen hebben het thema Oud en Nieuw wel heel bijzonder in beeld gebracht.
Marlies Hulzebos fotografeert met behulp van technieken uit de begintijd van de fotografie. Zij gaat hiermee steeds verder terug in de tijd, en wil uiteindelijk uitkomen bij het allereerste begin. Een van de portretten die zij gemaakt heeft doet mij altijd even extra kijken. Het is een in zwart-wit tevoorschijn komend vrouwenhoofd zonder uitgesproken gelaatstrekken. Je zou de vrouw op de foto niet herkennen als je haar op straat tegenkwam, en toch maakt de foto op mij een enorme indruk. Want het gezicht leeft, en geeft stof tot nadenken. Wie is deze vrouw? Wat denkt ze? Marlies maakt met oude technieken prachtige nieuwe beelden.
Frank Verhulst werkt totaal anders dan Marlies. Waar bij haar veel van het toeval afhangt, ensceneert hij zijn foto’s met behulp van de computer tot op de millimeter. De gezichten van de modellen zijn veranderd, ook hen zou je op straat niet herkennen. Het zijn ijsprinsessen geworden, in kleding uit lang vervlogen tijden. Het zijn fascinerende portretten. Emotie versteend tot perfectie. De stillevens die Frank maakt zijn geïnspireerd op de schilderijen van oude meesters. Oude voorwerpen worden gerangschikt en tot in detail gefotografeerd. Frank herschept met nieuwe technieken oude beelden.
Je kunt beide fotografen vinden op Google.
Martha
Januari 2019: Zien.
Ik heb een foto waarin het fotograferen van een aantal geringde ganzen me zo in beslag nam, dat ik pas toen de foto op het scherm stond zag wat ik nog meer had gefotografeerd: een pontificaal op de achtergrond aanwezige reebok met een imposant gewei die wantrouwig naar de lens tuurt.
In het dagblad Trouw stond onlangs een artikel van een neurologe. Zij legde daarin uit dat je niet kijkt met je ogen maar met je hersenen. Die componeren het beeld, daarbij gebruikmakend van de kaders die gelegd zijn in je brein. En je brein selecteert.
Als je fotografeert selecteer je een beeld met behulp van een kader. Een afgepast stukje wereld. Je oog tuurt door een ruitje, de camera krijgt opdracht een foto te maken. Maar wat zie je door die zoeker? Opnieuw selecteert je brein wat je waarneemt. De in je hersenen gelegde kaders bepalen ook hier het beeld dat je wilt fotograferen.
De foto wordt afgedrukt. Een op papier ingekaderd beeld van een door een ruitje ingekaderd beeld van een door het brein ingekaderd beeld. En wederom gaan onze hersenen aan de gang om met behulp van gelegde kaders een beeld te componeren van de afgedrukte foto.
Iedereen neemt waar met de in het brein geprogrammeerde voorkeur, afkeer, gevoel en ervaring. Iedereen vormt zijn eigen specifieke beeld: ik zie ik zie wat jij niet ziet.
Over zien gesproken: er is een fantastische tentoonstelling van de glaskunstenaar Dale Chihuly in het Gronings Museum. Gaat dat zien, en camera’s zijn welkom!
Martha
December 2018: Blauw.
Een van de opdrachten voor onze foto-dag in Leeuwarden was: fotografeer iets blauws. Blauw is de kleur van de hemel, en die dag in Leeuwarden was de lucht boven ons blauw. Een prachtige dag om in de Culturele Hoofdstad van Europa “het perfecte plaatje” te schieten. Met iets blauws.
Terwijl ik dit schrijf kijk ik naar buiten en zie de parkeerplaats. De lucht, de auto’s, de bijna kale bomen, de stoeptegels, alles is van een trieste kleurloosheid. Zelfs het roestbruin van de dorre bladeren en het groen van de struiken heeft onder de grijze lucht een vale tint gekregen.
Maar gelukkig is het de tweede woensdag van de maand. In onze wijk worden dan de papiercontainers door de gemeente geleegd. Verderop in de straat zie ik een zee van knalblauwe deksels. Lange blauwe linten markeren de stoepranden. Blauw plastic waar geen grijze lucht vat op heeft.
Er is in Groningen vandaag veel blauw op straat!
Martha
November 2018: Tijdbeeld.
In Museum De Oude Wolden in Bellingwolde is tot 31 maart 2019 de tentoonstelling “Fotografen van de vooruitgang” te zien.
Tonnis Post (1877-1930) had een fotoatelier in Winschoten. De sociaal bewogen arts Middeldorp vroeg hem de mensonterende leefomstandigheden van de plaggenhutbewoners vast te leggen.
Honderd jaar later bepalen zijn foto’s nog altijd het beeld dat wij hebben van de plaggenhutten.
Dirk Kome (1976) haalde duizenden foto’s van Post boven water. Hij ging op zoek naar de plekken die Post had vastgelegd en zocht de nazaten van de mensen op die door hem waren gefotografeerd.
Als fotograaf zul je verrast worden door de technische kwaliteiten van de beide fotografen. Post fotografeerde met een glasplaat en een magnesiumflitser, Kome fotografeert met alle mogelijkheden van de digitale techniek.
Als museumbezoeker zul je ontroerd worden door wat deze fotografen bindt. Beiden leggen een moment in de tijd vast, met respect voor de mensen en hun omgeving.
Maar wat een wereld van verschil!
Martha
November 2018: Vastgelegde beweging.
In het album met de plaatjes uit mijn kindertijd bevindt zich een foto van mijn vader, moeder, broertje en zusje. Een blij familietafereeltje op een zonnige herfstdag onder een volhangende appelboom. Iedereen kijkt vrolijk in de lens, behalve het zusje dat door mijn vader wordt gedragen. Zij is zich als enige niet bewust van de fotograaf, en reikt naar het oor van mijn vader, dat ze stevig vastgrijpt. Mijn vader houdt zijn hoofd een beetje schuin, hij gaat met haar grijpbeweging mee.
Je kunt de foto nooit meer bekijken zonder dat de aandacht naar haar handje gaat. Een voor altijd vastgelegde beweging.
De foto-opdracht was dit keer: sporters in beeld. En dus gingen we allemaal op pad en legden beweging vast. Een springend paard met berijdster, een jetskiër op full speed, wielrensters-en renners, hardlopers, voetballers, basketballers en een zwemmer.
De beweging is voor altijd verstild.
Maar juist daardoor gaat je verbeelding spreken. Je kunt het handje van het kindje in je eigen oor voelen. Je voelt de krachtsinspanning van de zwemmer, de vermoeidheid van de hardlopers, de blijdschap om een geslaagde actie, de wanhoop van de keeper, de spanning van de paardensprong, de snelheid van de jetskiër, en de concentratie van de wielrenners.
Martha